Column: "Bij de beesten af"

Column
per : 10-3-2004

BIJ DE BEESTEN AF ……

Wie dagelijks werkt met dieren weet dat het gedrag van mensen zich in weinig onderscheidt van het gedrag van dieren. Wie niet dagelijks met dieren werkt en zich toch in dit onderwerp wil verdiepen kan kennisnemen van het werk van gedragsonderzoekers als de befaamde Lorenz ("De weerzijde van de spiegel") en zijn pupillen Wickler ("Waarom doe je dat?", "De aard van het beestje" en "Biologie van de tien geboden") en Eibl Eibesfeldt ("Liefde en haat, over de biologische achtergronden van elementaire gedragspatronen") van het Max-Planck-Intituut.
Meer hedendaags is het werk van onze eigen Nederlander Frans de Waal ("Chimpansee-politiek") en in het meer populair-wetenschappelijke genre heeft Desmond Morris ("De naakte aap", "De mensentuin") het nodige op zijn naam staan. Ofschoon enerzijds de mens de eigen identiteit als individu graag bevestigd ziet, bestaat anderzijds de neiging tot conformisme c.q. aanpassing (Erich Fromm: "De angst voor vrijheid")
De mens is een "ideologische aap" zoals J.G. Thieme in zijn gelijknamige boek beschrijft.
Een ieder die is geboren en zijn jeugd heeft doorgebracht op een boerderij kent het gedrag van kippen, koeien, schapen, paarden en alle andere dieren op of rondom de boerderij. Men kent de pikorde bij kippen, de baaskoe van een veestapel en het gedrag van "vreetnijd" bij paarden.
In de evolutie van de mens is er de laatste paar duizend jaar een stadium bereikt dat men achter ideologiën of godsdienstige overtuigingen aanloopt. Men beweert geïnspireert te zijn door de Heilige Schrift of bijvoorbeeld de Koran en probeert zich te gedragen volgens de opvattingen die deze religie uitdraagt. Men streeft naar een betere samenleving op basis van werken van Karl Marx of desnoods Jan Peter Balkenende. Vaak echter is er sprake van een dieper liggende motivatie welke nauwelijks in woorden gevangen kan worden, maar van doen heeft met de genen en daarmee de ontstaansgeschiedenis van de mens. Het gaat daarbij niet om "gezond verstand", d.w.z. rationeel verklaarbaar gedrag, maar om allerlei irrationele factoren: om het groepsgedrag en de neiging tot domineren. Het doel is daarbij niet het bereiken van een gezamelijk resultaat, maar het bevestigen van de eigen positie of het verkrijgen van een betere positie. Al het andere wordt daaraan ondergeschikt gemaakt. In menige organisatie kent men de spelletjes welke mensen in het kader van hun persoonlijke carrière spelen. Op jaarbasis gaat er heel wat arbeidsproduktiviteit c.q. omzet verloren door energie welke niet wordt aangewend ten behoeve van het bedrijf, de instelling of ambtelijke dienst waar men werkzaam is, maar vanwege ordinaire "territoriumdrift". Blijkbaar kunnen heel wat mensen dit prehistorische niveau niet ontstijgen.
De politiek is een krachtenveld waarin deze oeroude driften het duidelijkste naar boven komen. Wat vandaag wordt verketterd, wordt morgen weer omarmd; wat gisteren absoluut ongepast was, wordt misschien volgende week wel weer als oplossing aangedragen. Een motie van een oppositiepartij wordt deze maand met onduidelijke argumenten verworpen, om een maand later lichtelijk aangepast door een coalitiepartij te worden ingediend en aanvaard.
Er gaat meer tijd zitten in het ridiculiseren, isoleren en provoceren van de politieke tegenstander, dan in het bereiken van bepaalde maatschappelijke resultaten. Het woord politiek roept dan ook allerlei negatieve associaties op door het bedrijven van "partij"politiek, "struisvogel"politiek, "machts"politiek of gewone ordinaire "dorps"politiek. Het gaat daarbij om het spel van "zieken en matsen". Als je daarbij niet van de eigen partij of kerk bent, kan het je overkomen dat een bouwvergunning verstrekt wordt voor de bouw van een garage en als je vervolgens de garage wilt gaan gebruiken geconfronteerd wordt met een geweigerde uitritvergunning. Het kan je overkomen dat je een sloopvergunning krijgt voor het verwijderen van een asbesthoudend dak op een landbouwschuur en dat vervolgens de bouwvergunning voor een nieuw dak wordt geweigerd omdat het niet om een landbouwschuur zou gaan. Menigeen kent wel de voorbeelden van deze wijze van politiek bedrijven waarbij links een oogje wordt dichtgeknepen en rechts er plotseling sprake is van een streng handhavingsbeleid. Deze willekeur bevestigt slechts een primitieve neiging tot domineren van politieke "machtshebbers" en staat in schril contrast met gesproken woorden als "normen en waarden", "respect en fatsoen" of "betrokkenheid en betrouwbaarheid".
Boeren zijn vaak nuchtere mensen die wars zijn van allerlei flauwekul en zich niet gek willen laten maken door de waan van de dag en gelukkig meestal behept zijn met een portie "gezond boerenverstand". Al deze eigenschappen zijn van belang om de waarde van de voorstellen te toetsen die er politiek gemaakt worden. Hun territoriumdrift reikt meestal niet verder dan de grens van het eigen erf en land. Hun ambitie reikt niet verder dan het continueren van het boerenbestaan, met de "way of life" wat het boerenbestaan betekent. Ze staan met beide benen op de grond en zijn gelukkig in hun werkkleding en de activiteiten die bij het boerenbestaan horen. Wat vandaag echter staat ingekleurd als "landschappelijk en natuurwetenschappelijk waardevol agrarisch gebied" kan over een paar jaar al weer worden bestemd tot "moeras"of "landschapspark", al naar gelang hoe de politieke wind dan waait.
Als een boer met politieke voorstellen wordt geconfronteerd zal hij dus proberen te analyseren wat de werkelijke intentie van deze voorstellen zijn: is er daadwerkelijk sprake van een breed gedragen maatschappelijk doel of is het een kwestie van een modieuze oprisping of betreft het slechts het prestigeproject van een carrièrepoliticus. Daarbij is het tevens van belang hoe de individuele boer wordt benaderd: probeert men hem op een goedkope manier weg te drukken om plaats te maken voor het realiseren van de eigen plannen of is er sprake van het gezamelijk zoeken naar een perspectief voor alle partijen? En als er sprake is van communicatie: verloopt deze via de krant of stuurt men hem een berichtje dat hij zijn land dient te ontruimen als de plannen zijn afgerond of laat men hem meedenken vanaf het moment dat het idee ontstaat? Is er sprake van de arrogante houding die er uit bestaat dat een boer op zijn land mag blijven zitten totdat de overheid het nodig heeft of gunt men hem ook een toekomst? Wat is echt en wat is onecht?
De boeren van de Bonnen worden niet vrolijk van hun individuele en collectieve ervaringen met de overheid. Hun mensbeeld is gelukkig echter al gevormd door hun dagelijkse ervaringen met de dieren. Juist in menig politicus herkent men vaak "de ideologische aap". Het hanteren van kreten over "waarden en normen"dient juist als een facade van fatsoen om het gebrek aan innerlijke beschaving te camoufleren. Voor mensen wier handelen echt is gebaseerd op een politieke of religieuze overtuiging kan men respect hebben en deze mensen zullen dan ook vaak iemand met wie men een belangenconflict heeft met respect behandelen. Indien dit respect niet aanwezig is, mag men zich ook afvragen of de intenties zuiver zijn en of er niet slechts sprake is van wat ideologische veren die nodig moeten worden afgeschud. Het satanisch genoegen dat ontleent wordt aan dominant gedrag is nu eenmaal niet slechts voorbehouden aan de baaskoe Emma 23, de Arabische Volbloedhengst Azim of kip Cato.

Leen Vreugdenhil

Reageren ???